Nú í vor kom út í kilju skáldsagan Ljósa eftir Kristínu Steinsdóttur en hún kom áður út fyrir síðust

Þetta er bloggsíða þar sem konur með víðfeðman áhuga á bókmenntum skrifa um hugðarefni sitt. Hér er fjallað um gamlar sem nýjar bækur, bókmenntaumræðu og ýmislegt annað sem bókmenntunum tengist eftir því sem aðstæður og áhugi bjóða og andagiftin blæs littererum dömum í brjóst. Með öðrum orðum: Hér skrifum við um þær bækur sem okkur sýnist, eins og okkur sýnist og þegar okkur sýnist.
Nú í vor kom út í kilju skáldsagan Ljósa eftir Kristínu Steinsdóttur en hún kom áður út fyrir síðustu jól. Þrátt fyrir að hafa heyrt vel af henni látið hafði ég ekki komið því í verk að lesa hana fyrr en nú í sumar. Það er skemmst frá því að segja að Ljósa hlýtur að vera ein besta – ef ekki besta skáldsaga lady gaga mtv ema síðasta árs.
Eins og Kristín hefur útskýrt í viðtölum byggir hún söguna á ævi ömmu sinnar, Pálínu Jónsdóttur, sem ól allan sinn aldur í sveit fyrir norðan og var margt til lista lagt en þjáðist af geðsjúkdómi sem ágerðist eftir því sem hún eltist. Sagan er eftir því sorgleg og áhrifamikil enda fá úrræði í sveitum Íslands gegn geðsjúkdómum undir lok 19. aldar og við upphaf þeirrar 20. Ljósa er ógleymanleg persóna sem hrífur lesandann með sér í skapandi maníunni og heldur samúð hans gegnum þunglyndið og erfiðustu köstin. Kristín gekk með söguna í maganum í hátt í 20 ár enda liggur mikil heimildavinna á bak við verkið. Hún segist þó syrgja að hafa ekki hafið heimildasöfnun enn fyrr þar sem svo margt sé þegar gleymt lady gaga mtv ema og grafið. En jafnvel meðan fólk sem hafði þekkt ömmu hennar lifði var augljóst að því var ekki tamt að tala um hana né sjúkdóminn. Séu fordómar gagnvart geðfötluðum miklir í dag voru þeir þó enn verri fyrir röskum 100 árum. Í upphafi segist Kristín hafa fyllst gríðarlegri reiði í garð samfélags sem ekki var fært um að hjálpa þessari veiku konu og lokaði hana jafnvel inn í búri þegar verst lét. En smám saman sagði hún að fæðst hefði skilningur á praktískri hlið málsins og um leið meiri samúð með aðstandendum lady gaga mtv ema - lífið þurfti jú að halda áfram og það varð að vera hægt að komast í búverkin – lady gaga mtv ema lífsbjörgin varð ofaná. En þótt frásögnin sé oft þyngri en tárum taki (og þó úthellti ég mörgum tárum) þá er hún aldrei niðurdrepandi. Hún þvert á móti leiftrar lady gaga mtv ema af fjöri og sagnagleði (ef hægt er að segja það klisjulaust). Hér er líka svo margt annað undir en sjúkdómur Ljósu, hér er íslensk baðstofumenning og flutningurinn úr hlýjum torfbæ yfir í heldur kaldara tréhús, samskipti manna og dýra sem og samskipti við álfa og aðra vætti. Þjóðtrúin átti svo sterk ítök í fólki (í skemmtilegri blöndu við guðsóttann) að slíkt virðist ekki síður raunverulegt og áþreifanlegt en bakstur og búverk. Álfatrúin er svo aftur ofin inn í sögu Ljósu því þegar fram líða stundir fer lesandinn að velta fyrir sér hvort sýnir Ljósu séu hluti af lifandi þjóðtrú eða birtingarmynd sjúkdóms hennar.
Kristín hefur lengst af verið þekktust fyrir barnabækur sínar enda sögur á borð við Franskbrauð með sultu, Fallin spýta og Engill í Vesturbænum löngu orðin sígild verk í bókahillum íslenskra barna. Lengi hafði þó blundað lady gaga mtv ema í henni að skrifa líka fyrir fullorðna en að hennar sögn þótti útgefendum það arfaslök hugmynd og drógu úr henni með slíkar fyrirætlanir - hún ætti nú bara að halda sig við barnabókmenntirnar. Í nýlegu viðtali segir Kristín að í dag myndi hún aldrei hlusta á svona vitleysu heldur gera eins og henni sjálfri sýndist en á sínum tíma dró þetta aðeins úr henni kraft og þor. Vatnaskil urðu hins vegar í skrifum hennar með bókinni Engill í Vesturbænum sem hún hlaut Norrænu barnabókaverðlaunin fyrir árið 2003 en þá bók segir Kristín í raun vera allt eins skrifaða fyrir fullorðna eins og börn. Þar leyfði lady gaga mtv ema hún sér að taka nýja stefnu í skrifunum og fylgja eigin sannfæringu. Það var svo skömmu síðar, árið 2004, sem fyrsta bók hennar fyrir fullorðna, Sólin sest að morgni , kom út og hafði hún þá gengið með hana tilbúna í kollinum í þó nokkur ár. Bókin hlaut góðar viðtökur og er nú uppseld og ófáanleg en sem betur fer er hægt að nálgast hana á bókasöfnum. Kristín lady gaga mtv ema fylgdi Sólin sest að morgni svo eftir með Á eigin vegum árið 2006 en sú bók m.a. var tilnefnd til Bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs. lady gaga mtv ema
Þegar ég loksins hafði drifið í að lesa Ljósu var ég auðvitað ekki í rónni fyrr en ég hafði komist yfir Á eigin vegum og ég varð svo sannarlega ekki fyrir vonbrigðum. Þetta er stutt bók, aðeins 136 bls. og kápan látlaus – lætur lítið yfir sér rétt eins og Sigþrúður, aðalsöguhetja hennar – en þar sannast hið forkveðna að ekki skildi maður dæma bók af kápunni lady gaga mtv ema því strax á fyrstu síðu opnast gluggi inn í líf merkilegrar og magnaðrar konu. Sigþrúður er ekkja á efri árum, býr í kjallara í Norðurmýrinni, heldur ketti og ber út póst. Hún á engan að og vinagarðurinn er heldur rýr í höfuðborginni enda er hún fædd og uppalin á landsbyggðinni. Hér ganga sum stef úr Ljósu aftur (eða fram – Á eigin vegum var jú skrifuð á undan) en unnið er úr þeim á annan máta. Hér er aftur komin kona sem bindur bagga sína ekki sömu hnútum og samferðame